Η λήψη αποφάσεων βασίζεται στην ανάλυση και την ορθολογική, ενδελεχή σκέψη και αποτελεί μια συνειδητή διαδικασία επιλογής μεταξύ εναλλακτικών λύσεων με στόχο την επίτευξη μιας επιθυμητής κατάστασης.
Ενώ πρόκειται για μια από τις πιο απαραίτητες και αναγκαίες δεξιότητες στην εργασιακή και προσωπική μας ζωή εντούτοις εκλαμβάνεται ως αυτονόητη ή δεδομένη με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσεται.
Η λήψη αποφάσεων ενδέχεται να αποτελεί μια δύσκολη διαδικασία για λόγους πρακτικούς. Για παράδειγμα, έλλειψη οικονομικών πόρων, συναισθηματική φόρτιση, συμφέροντα εμπλεκομένων κ.α. Αλλά μπορεί και να επηρεάζεται από κάποιες αντιλήψεις που έχουμε υιοθετήσει και δημιουργούν ένα λανθασμένο πλαίσιο σκέψης, παρεμποδίζοντας την ορθολογική λήψη αποφάσεων.
Σε αυτό το άρθρο θα σάς παρουσιάσω τις τρεις πιο κοινές εσφαλμένες αντιλήψεις που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και την μετατρέπουν σε μια δύσκολη διαδικασία που μπορεί να καταλήξει σε αναποφασιστικότητα, απογοήτευση και ενοχές.
- Πιστεύουμε πως υπάρχουν καλές και κακές αποφάσεις
Είναι πολύ εύκολο να παρασυρθούμε πιστεύοντας ότι έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ καλών και κακών αποφάσεων. Υιοθετώντας αυτήν την πρακτική, μετατρέπουμε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε αναζήτηση της καλής και της κακής, της σωστής και της λάθους εναλλακτικής επιλογής.
Αν και ισχύει ότι οι αποφάσεις έχουν καλά ή κακά αποτελέσματα, αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι οι αποφάσεις είναι απόλυτα συνδεδεμένες με την τρέχουσα πραγματικότητα (context relevant) στην οποία λαμβάνονται. Με λίγα λόγια, οι αποφάσεις λαμβάνονται στο παρόν και τα αποτελέσματά τους κρίνονται στο μέλλον. Στην πράξη αυτό σημαίνει πως όποια απόφαση και να πάρουμε, δεν γνωρίζουμε εξαρχής αν είναι καλή ή κακή επειδή το πλαίσιο στο οποίο πάρθηκε η απόφαση (βλ. τρέχουσα κατάσταση), υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην ισχύει στο μέλλον.
Επιπλέον, κάθε απόφαση εμπεριέχει ένα μέρισμα καλού και κακού -κάτι αφήνουμε, κάτι εγκαταλείπουμε, κάτι μάς διαφεύγει, κάποια πιθανότητα ή αλλαγή ανοίγεται μπροστά μας, κ.ο.κ.
Παρά του ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν μια απόφαση είναι καλή ή κακή εκ των προτέρων, ωστόσο μπορούμε να διασφαλίσουμε θα βασίζονται στη λογική (rational) και στον ορθολογισμό (wise). Δηλαδή, η λήψη αποφάσεων θα συνάδει με την τρέχουσα πραγματικότητα (cohere with reality), θα προσαρμόζεται στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και θα στηρίζεται σε λογικά επιχειρήματα.
Θεωρώντας τη λήψη αποφάσεων ως μια διαδικασία αναζήτησης της λογικής και ορθολογικής εναλλακτικής, καταλαγιάζουμε το άγχος απόδοσης που συνδέεται με το να βρούμε τη ΣΩΣΤΗ λύση και μάς κάνει να δημιουργούμε τα πιο απίθανα σενάρια για να δοκιμάσουμε την εγκυρότητά της.
- Πιστεύουμε πως η επιλογή μάς περιορίζει
Είναι πολύ συνηθισμένο στις μέρες μας να πνιγόμαστε από την υπερπληθώρα επιλογών που μάς κάνει να πιστεύουμε ότι μπορούμε να τα έχουμε και να τα κάνουμε όλα. Η κοινωνική πίεση που προκύπτει μέσα από τα ΜΚΔ ώστε να συμμετέχουμε παντού, μάς κάνει να νιώθουμε φόβο και άγχος, αν η απόφαση που θα πάρουμε, θα είναι η σωστή και δεν θα μας αποκλείει από κάποιες άλλες πιο “καλές” επιλογές για τη ζωή μας. Ο φόβος ότι θα περιοριστώ, θα χάσω κάτι ή θα απομονωθώ αν πάρω τη λάθος απόφαση, μάς κάνει να αναβάλουμε τη λήψη αποφάσεων και να νιώθουμε εγκλωβισμένοι ανάμεσα στις εναλλακτικές που έχουμε.
Είναι αλήθεια πως επιλέγοντας μια εναλλακτική απορρίπτουμε (ή και αποκλείουμε οριστικά) ένα σύνολο άλλων επιλογών. Η διαδικασία της απόρριψης όμως είναι και αρκετά απελευθερωτική επειδή μάς βοηθάει να εστιάσουμε σε ό,τι πραγματικά έχει σημασία για εμάς. Στο “The Joy of Missing Out” ο καθηγητής Μπρίνκμαν μιλάει για την αξία του να μάθεις να λες όχι και να απέχεις από κάποια πράγματα κατ’ επιλογή. Κάνοντας λιγότερα πράγματα, αυτά αποκτούν μεγαλύτερη σημασία και νόημα. Όμως όσο περιπετειώδεις κι αν θέλουμε να νιώθουμε, πρέπει να αγαπήσουμε τους περιορισμούς μας.
Αλλά αν η απόρριψη και η αποχή από κάποια πράγματα δίνει νόημα και σημασία, τότε η αναποφασιστικότητα δεν είναι μια καλή επιλογή. Όσο καθυστερεί η λήψη μιας απόφασης τόσο επιβαρύνεται η διαδικασία αλλαγής και καθυστερεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αφαιρώντας μας την ελευθερία επιλογής (ή αλλιώς την ελευθερία να απορρίπτω!). Συνειδητοποιώντας το κόστος της αναποφασιστικότητας, θα λέγαμε πως η πιο σοφή επιλογή είναι να πάρουμε μια απόφαση και να προχωρήσουμε με τη ζωή μας.
- Πιστεύουμε πως η επιλογή είναι προσωπικό μας θέμα
Στον δυτικό κόσμο η ελευθερία της επιλογής ταυτίζεται με την ίδια την έννοια της ελευθερίας. Έτσι, τείνουμε να πιστεύουμε πως η λήψη αποφάσεων είναι απόδειξη ατομικής ελευθερίας και καθαρά προσωπικό μας θέμα.
Σκεφτείτε το ζήτημα με τον εμβολιασμό κατά της COVID-19. Ενώ προκρίνεται ως μια απόφαση που χρειάζεται να παρθεί σε προσωπικό επίπεδο, ωστόσο σε μια δεύτερη θεώρηση του ζητήματος, κατανοούμε ότι το αν θα αποφασίσουμε να εμβολιαστούμε ή όχι δεν στηρίζεται ούτε στη δική μας γνώση, ούτε στη δική μας εμπειρία, ούτε στη δική μας αποφασιστικότητα, ούτε στη δική μας ικανότητα να αποτελούμε το παράδειγμα για τους άλλους, κτλ.
Η πραγματικότητα είναι πιο σχεσιακή: η λήψη αποφάσεων, ειδικά στη δημόσια υγεία, στην εργασία κ.α. είναι συχνά μια συλλογική ή ομαδική υπόθεση. Όπως επισημαίνει η φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, Renata Salecl, στο βιβλίο της, The Tyranny of Choice:
“Ακόμα κι αν η επιλογή φαίνεται να είναι ένα ατομικό θέμα, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι κάνουν επιλογές συνδέεται ουσιαστικά με τον τρόπο που σφυρηλατούν σχέσεις με τους άλλους και με το πώς πιστεύουν ότι τους βλέπουν οι άλλοι. Επομένως, δεν είναι τόσο το ότι οι άνθρωποι επινοούν μορφές αυτοπεριορισμού, όσο ότι οι επιλογές τους επηρεάζονται πολύ από αυτό που αντιλαμβάνονται ότι η κοινωνία θεωρεί ως σωστή επιλογή.”
Με άλλα λόγια, η λήψη αποφάσεων είναι σχεσιακή και επηρεάζεται από τις ομάδες στις οποίες ζούμε και εργαζόμαστε. Αν, λοιπόν, πιστεύουμε πως η απόφασή μας θα υποστηριχθεί ή θα ταιριάξει με τις αξίες κάποιας ομάδας, τότε η διαδικασία λήψης απόφασης θα είναι ευκολότερη.
Ο ρόλος της αυτογνωσίας
Τώρα αφιερώστε λίγα λεπτά για να σκεφτείτε πώς αυτές ή κάποια από αυτές τις αντιλήψεις εμφανίζονται στην καθημερινότητά σας. Ίσως με τη μορφή της αναβλητικότητας.
Μπορεί πάλι να φοβάστε ή να στρεσάρεστε στην ιδέα και μόνο ότι αν πάρετε μια απόφαση και απορρίψετε άλλες επιλογές θα μείνετε πίσω από τις εξελίξεις και εκτός μιας ομάδας.
Σκεφτείτε μια ομάδα με την οποία ή ζείτε ή εργάζεστε. Πόσο εύκολο είναι για εσάς να πάρετε μια απόφαση ή να εκφράσετε μια αντίθετη άποψη στην πλειοψηφία;
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη δική σας λήψη αποφάσεων;
Συμπέρασμα
Η διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετίζεται άμεσα με το πόσο καλά μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο δρούμε ατομικά και εντός ομάδων και πόσο καλά μπορούμε να νιώσουμε με την αβεβαιότητα, την ασάφεια και την πιθανότητα ανατροπής μιας κατάστασης.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις αντιλήψεις που μας επηρεάζουν χωρίς να το συνειδητοποιούμε πολλές φορές και με μια φρέσκια ματιά να ανοιχτούμε στην πιθανότητα να πειραματιστούμε και να νιώσουμε ήρεμοι πώς αποφασίσαμε όσο καλύτερα μπορούσαμε και γνωρίζαμε.
ΥΓ: Εάν χρειάζεστε βοήθεια για να ανακαλύψετε το εσωτερικό σας δυναμικό, να ανακαλύψετε ποιοι είστε, τον σκοπό σας στη ζωή και ποιές αρχές και αξίες σάς καθοδηγούν, το coaching πρόγραμμα αυτογνωσίας 1:1, δημιουργήθηκε με σκοπό να σάς βοηθήσει ώστε επιτέλους να νιώσετε πλήρεις και ικανοποιημένοι από τη ζωή σας.
Κατεβάστε το ΔΩΡΕΑΝ workbook αυτογνωσίας.
Γνωρίζετε τί coaching υπηρεσίες προσφέρω; Μπορείτε να τις δείτε εδώ.
Μην ξεχάσετε να εγγραφείτε στο newsletter και να με ακολουθήσετε σε Facebook και Instagram.
Photo credit: istockphoto/AntonioGuillem