Η δημιουργία υγειών σχέσεων (σύζυγο, σύντροφο, παιδιά, συνεργάτες, φίλους κ.α.) αφορά τη θέσπιση ορίων. Αλλά πολλές φορές αυτό που εμείς ονομάζουμε όριο και ζητούμε να γίνει σεβαστό στην ουσία αποτελεί κανόνα ή όρο. Κατά συνέπεια, ενώ πιστεύουμε ότι θέτουμε και προστατεύουμε τα όριά μας, στην πραγματικότητα θέτουμε κανόνες και όρους. Αλλά σε κανέναν δεν αρέσει να του λένε τι να κάνει ή να μην κάνει. Εξαιτίας αυτής της συγκεχυμένης αντίληψης του τι είναι όριο και τι κανόνας, απογοητευόμαστε καθώς πιστεύουμε πως κανείς δεν σέβεται τα όρια μας και δημιουργούνται παρεξηγήσεις ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους.
Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ ορίων και κανόνων;
Μερικές φορές τα όρια μπορεί να μάς μοιάζουν με κανόνες, αλλά υπάρχει μια βασική διαφορά. Τα όρια αφορούν εμάς, τον εαυτό μας και κανέναν άλλο. Θέτοντας τα όριά μας αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας μέχρι ποιού σημείου μπορεί κάποιος να παρεμβαίνει στη ζωή μας επηρεάζοντάς την. Αυτά τα όρια καθορίζουν σε τι είμαστε διατεθειμένοι να συμμετάσχουμε και τι είμαστε ή δεν είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε. Τα αποτελεσματικά όρια αφορούν τις επιλογές μας και όχι τις επιλογές ή τις υποχρεώσεις των άλλων ατόμων. Με λίγα λόγια, τα όρια αφορούν τον έλεγχο που έχουμε για τις δικές μας αποφάσεις, το σώμα μας και τη δική μας ζωή.
Αντίθετα, οι κανόνες αποτελούν εκείνες τις ρυθμίσεις, τους νόμους ή άλλες αρχές που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται κάτι, π.χ., στο σπίτι, στην εργασία, στο σχολείο, κ.ο.κ. ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, σε εκπαιδευτικούς και μαθητές κ.ο.κ. Οι κανόνες, δηλαδή, έχουν ρυθμιστική δύναμη για να μην επικρατεί χάος και ασυδοσία στις σχέσεις μας. Όταν, για παράδειγμα, ένας γονιός θέλει τα παιδιά του να βρίσκονται στις 9μμ στο σπίτι, αυτό είναι κανόνας και όχι όριο, επειδή ο γονιός θέλει να ελέγξει πότε τα παιδιά θα επιστρέφουν σπίτι. Δεν λέει τι θέλει ο γονιός να κάνει για τον ίδιο.
Οι κανόνες -αλλά και σχεδόν κάθε πρόθεση να ελέγξουμε τις αποφάσεις και τις επιλογές του άλλου- συνήθως αποτυγχάνουν. Τα όρια, όμως, είναι κάτι που μόνο εμείς έχουμε τον έλεγχο είτε τα εφαρμόζουμε είτε όχι.
Και ποιά η διαφορά με τους όρους;
Οι όροι έχουν να κάνουν με τις προϋποθέσεις, δηλαδή κάτι που πρέπει να έχει επιτευχθεί πριν να επιτευχθεί κάτι άλλο. Οι όροι σε μια σχέση μπορεί να ερμηνευθούν ως απαιτήσεις οι οποίες αν δεν πραγματοποιηθούν θα υπάρξουν συνέπειες ή και τιμωρία. Θέτοντας όρους πράττουμε μια συναλλαγή, δίνουμε με τον όρο να πάρουμε. Για παράδειγμα, “η μαμά θα σε αγαπάει, αν φας όλο το φαγάκι και κάνεις τα μαθήματά σου”. Η διαφορά με τα όρια είναι πως οι όροι υποκινούνται από εγωιστικά κίνητρα με σκοπό να ελέγξουν τις εξωτερικές συνθήκες και τα πρόσωπα που συμμετέχουν, ενώ τα όρια τίθενται από εμάς για εμάς χωρίς τη διάθεση να ελέγξουμε τίποτα και κανέναν, μόνο να προστατέψουμε τον εαυτό μας.
Ας δούμε τη διαφορά σε πραγματικά παραδείγματα:
(1) Όριο: “Θα σερβίρω δείπνο μέχρι τις 8 μμ. Μπορείτε να φάτε μαζί μας αν είστε εδώ.”
Κανόνας: “Πρέπει να είσαι σπίτι στις 8 μμ. για δείπνο.”
Όρος: “Αν δεν έρθεις μέχρις τις 8μμ, δε θα βγεις για παιχνίδι μια εβδομάδα.”
(2) Όριο: “Δε θα είμαι σε σχέση με κάποιον που έχει κάποιου είδους εξάρτηση.”
Κανόνας: “Πρέπει να σταματήσεις να πίνεις.”
Όρος: “Αν δεν σταματήσεις να πίνεις, δε θα ξαναδείς το παιδί.”
(3) Όριο: “Θέλω να συζητάω με ανθρώπους που μπορούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά τους.”
Κανόνας: “Δεν πρέπει να θυμώνεις.”
Όρος: “Αν θέλεις να είμαι ήρεμος, πρέπει να σταματήσεις να παραπονιέσαι.”
(4) Όριο: “Θα επισκεφτώ τους γονείς μου χωρίς να θυμώνω σε όποιον δεν θέλει να με συνοδεύσει.”
Κανόνας: “Πρέπει να επισκεφτείς τους γονείς μου μαζί μου και να μείνεις για όσο πρέπει χωρίς να παραπονιέσαι. “
Όρος: “Αν θέλεις να συνεχίσουμε τη σχέση μας, πρέπει να έρχεσαι μαζί μου όπου πάω.”
Η θέσπιση ορίων καλύπτει τις ανάγκες μας τις οποίες έχουμε την ευθύνη να τις καλύψουμε και να τις υπερασπιστούμε. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε εάν κάποιος σέβεται τα όριά μας, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε τι να κάνουμε όταν κάποιος δεν τα σέβεται. Για παράδειγμα, αντί να περιμένω τον/την σύζυγο να σταματήσει να πίνει, μπορώ να μην μπαίνω στο αμάξι όταν αυτός/-ή πίνει. Αντί να απαιτώ τα παιδιά να είναι μέχρι τις 8μμ για δείπνο, μπορώ να μην σερβίρω δείπνο μετά τις 8μμ, σεβόμενη τα δικά μου όρια αντοχής. Αντί να απαιτώ από τον/την σύντροφο να κάνει κάτι για τον εθισμό του, επιλέγω να μην βρίσκομαι σε μια σχέση όπου ο εθισμός του συντρόφου βλάπτει την ψυχική μου ηρεμία.
Και τι γίνεται όταν δεν μπορούμε να θέσουμε όρια;
Υπάρχουν δυο πολύ βασικοί λόγοι που έχουμε δυσκολία να θέσουμε όρια. Ο πρώτος λόγος είναι το ο φόβος μας να χαρακτηριστούμε ως εγωιστές, και ο δεύτερος λόγος είναι ο φόβος μας ότι οι άλλοι θα μας θυμώσουν. Η ανάγκη μας για αποδοχή μπορεί να υπονομεύσει την προσπάθειά μας για να θέσουμε όρια.
Η αλήθεια είναι ότι όταν αρχίσουμε να θέτουμε όρια, θα συναντήσουμε και αντιδράσεις και ίσως κάποιοι αποφασίσουν να απομακρυνθούν από εμάς. Ακόμα και η θετική αλλαγή ενδέχεται να αντιμετωπιστεί αρνητικά και αντιδραστικά, επειδή η προσωπική ανάπτυξη δεν είναι ευρέως καλοδεχούμενη. Το να θέτουμε όρια στις σχέσεις μας αλλάζει τις ισορροπίες μέσα σε αυτές και μας απελευθερώνει από συνήθειες που στο παρελθόν ήταν αυτό που περίμεναν οι άλλοι από εμάς. Ο καθένας όμως είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματά του και δεν χρειάζεται να αλλάζουμε εμείς για να διαχειριστούμε την απογοήτευσή του άλλου.
Παρ’ όλα αυτά σκεφτείτε πως οι άνθρωποι που πραγματικά μας αγαπούν, δεν αντιδρούν όταν καλύπτουμε τις ανάγκες μας και θέτουμε τα όριά μας. Αντίθετα, σέβονται και αυτοί τα όριά μας. Σέβονται το γεγονός ότι σταματάμε να γινόμαστε θύματα χειριστικών συμπεριφορών που μας βλάπτουν και που μάς εξουθενώνουν ψυχικά και πνευματικά.
Συνοψίζοντας, τα όρια, οι όροι και οι κανόνες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος κάθε σχέσης, και διαφέρουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Με τα όρια προστατεύουμε και σεβόμαστε τον εαυτό μας χωρίς να ελέγχουμε κανένα. Ενώ με τους κανόνες και με τους όρους έχουμε την πρόθεση να ελέγξουμε τις εξωτερικές συνθήκες και τα πρόσωπα μιας κατάστασης.
Photo by Michael Dziedzic on Unsplash