Όλοι θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι αλλά δεν είμαστε και τόσο σίγουροι για το τι σημαίνει να είμαστε ελεύθεροι αλλά και ποιά είναι τα δεσμά της ελευθερίας μας. Αν ήταν κάτι τόσο απλό όσο το να βρισκόμαστε εκτός φυλακής, τότε πραγματικά θα ήταν μια πολύ απλή υπόθεση η ελευθερία. Θα ήμασταν όλοι ελεύθεροι! Συχνά όμως βρισκόμαστε δέσμιοι του άγχους, του φόβου και διαφόρων σκέψεων, συνηθειών, και αυτοπεριοριστικών πεποιθήσεων.

Η αληθινή ελευθερία είναι κατά κύριο λόγο μια κατάσταση του νου, όχι μια φυσική κατάσταση. Η διαφοροποίηση σε σύγκριση με τους άλλους και η αλλαγή συμπεριφοράς είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Ωστόσο, το να έχουμε διαφορετική θέση και συμπεριφορά από τους άλλους ενδέχεται να μας φοβίσει ή να μας κάνει να νιώσουμε άγχος αντί ενθουσιασμό και ικανοποίηση, ειδικά όταν θέλουμε να υλοποιήσουμε θετικές αλλαγές για εμάς.   

Ας δούμε μερικές από τις παγίδες που στήνει ο νους μας, στερώντας μας την προσωπική μας ελευθερία.

1. Ό,τι αισθάνομαι, αυτό είμαι

Όλοι έχουμε μια εικόνα του εαυτού μας για το ποιοι είμαστε. Και σχεδόν όλοι μας -για να μην πω όλοι μας- θέλουμε και πιστεύουμε πως είμαστε καλοί, δίκαιοι και φιλεύσπλαχνοι. Θέλουμε και πιστεύουμε πως είμαστε όμορφοι, έξυπνοι, κοινωνικοί, τίμιοι, ειλικρινείς, κ.α. Έτσι, όταν δυσάρεστα συναισθήματα εμφανίζονται όπως η ζήλια, η κακία, ο φθόνος, το μίσος, κ.α. που αντιτίθενται στην προσεκτικά κατασκευασμένη και πιστευτή εικόνα του εαυτού μας, η πρώτη μας αντίδραση είναι να τα απωθήσουμε, και να αποδώσουμε την ύπαρξή τους … σε κάποιον ή κάποιους άλλους που μας τα δημιούργησαν.

Τα συναισθήματα όμως δεν αποτελούν μέρος της εικόνας του εαυτού μας. Δεν μας καθορίζουν. Τα συναισθήματα είναι προϊόντα της αντίληψης που έχουμε για την όποια κατάσταση βιώνουμε εκείνη τη στιγμή και διαρκούν όσο και οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις που έχουμε για την κατάσταση που βιώνουμε. Τα συναισθήματα είναι αντανακλαστικά, δηλαδή ΔΕΝ έχουμε την επιλογή να επιλέξουμε να ΜΗΝ νιώσουμε οποιοδήποτε συναίσθημα από τη στιγμή που η αντίληψή μας το δημιουργήσει.

Αφού αναγνωρίσουμε και αποδεχτούμε με θάρρος τα δυσάρεστα συναισθήματα μας και χωρίς αυτό-τιμωρητική διάθεση, μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμή για να κατανοήσουμε τι τα προκαλεί και πώς να τα ουδετεροποιήσουμε, συμβάλλοντας στην προσωπική μας ελευθερία.  

2. Είμαι το θύμα

“Μου έχει/έχουν καταστρέψει τη ζωή!” είναι μια φράση που όλοι σε παραλλαγές της έχουμε πει. Πολλές φορές πιστεύουμε πως η ζωή μας θα ήταν αλλιώς αν δεν είχαμε να κάνουμε με άτομα τα οποία μας ταλαιπωρούν. Αυτοί οι άλλοι, είναι αχάριστοι στην καλοσύνη μας, ζητούν και ποτέ δεν δίνουν. Αυτοί οι άλλοι, μάς αδικούν, μάς εκμεταλλεύονται, μάς καταπιέζουν, δεν συναινούν σε αυτό που θέλουμε, δεν μάς εγκρίνουν. Κι εμείς, όπως είναι αναμενόμενο, νιώθουμε λύπη, οργή, πίκρα, θυμό, απογοήτευση, ζήλια, παράπονο αλλά κυρίως θύματα της συμπεριφοράς τους! Οι προσδοκίες που έχουμε από αυτούς, γκρεμίζονται!

Δεν είμαστε όμως θύματα! Σκεφτείτε πως -εκτός περιπτώσεων εκφοβισμού και εκβιασμού όπου υπό την απειλή βίας αναγκαζόμαστε να λειτουργήσουμε εναντίον των συμφερόντων μας- κανείς δεν μάς αναγκάζει να λειτουργήσουμε εναντίον του εαυτού μας και να μετατραπούμε σε θύματα της συμπεριφοράς των άλλων. Κάθε άνθρωπος προσπαθεί να κερδίσει αυτό που θέλει, επιθυμεί ή έχει ανάγκη. Αν εμείς έχουμε ανάγκη να ευχαριστούμε τους άλλους, να είμαστε αποδεκτοί ή να τους συντρέχουμε χωρίς να σεβόμαστε τα δικά μας όρια, τότε ΔΕΝ είμαστε θύματα της συμπεριφοράς τους. Έχουμε επιλέξει ποιό κομμάτι του εαυτού μας θέλουμε να ικανοποιήσουμε: αυτό που έχει ανάγκη για συνεχή αποδοχή και έγκριση από τους άλλους ή φοβάται να διαφοροποιηθεί.

3. Δεν έχω επιλογή

Ή “Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς”. Πιστεύουμε πως αρκετά από τα πράγματα που κάνουμε ή ζούμε δεν είναι επιλογές μας αλλά πως μάς έχουν επιβληθεί. Ένας δυσάρεστος γάμος, μια εργασία χωρίς προοπτική, μια χειριστική σχέση, μια ζωή χωρίς ευχαρίστηση. Τι να κάνουμε; Είμαστε άτυχοι! Και τότε νιώθουμε θυμωμένοι, θλιμμένοι, οργισμένοι με την άδικη τύχη και τη μοίρα μας που μας έφερε σε αυτήν την κατάσταση να ζούμε μια ζωή που δεν την επιλέξαμε!

Δεν φταίει η μοίρα μας ούτε η τύχη, ούτε και κάτι άλλο μεταφυσικό! Η αλήθεια είναι πως φοβόμαστε να πληρώσουμε το κόστος των επιθυμιών μας. Διστάζουμε να προχωρήσουμε χωρίς την έγκριση και την αποδοχή των άλλων. Έτσι, εκλογικεύουμε την κατάστασή μας για να την υπομείνουμε. Πιστεύουμε πως το να αλλάξουμε δεν είναι απαραίτητο και θεωρούμε πως πρέπει να αλλάξουν οι άλλοι. Παραιτούμαστε επειδή πιστεύουμε πως ό,τι και να κάνουμε η ζωή έχει ήδη αποφασίσει για εμάς. Και όλα αυτά επειδή κάπου βαθιά μέσα μας πιστεύουμε πως δεν είμαστε άξιοι να ζήσουμε έτσι όπως θέλουμε, ονειρευόμαστε και επιθυμούμε.

Είμαστε όμως υπεύθυνοι για τη ζωή μας! Εμείς μπορούμε να αναλάβουμε τον έλεγχο και να ζήσουμε με το κόστος των επιλογών μας. Κάθε επιλογή συνοδεύεται από συνέπειες και είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε με ποιές θέλουμε να ζούμε.

4. Έχω ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων

Πόσες φορές δεν αισθανθήκαμε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των άλλων κατηγορώντας τον εαυτό μας ως άκαρδο, αναίσθητο, επειδή υλοποιήσαμε επιθυμίες μας ή ζήσαμε σύμφωνα με τις αξίες μας; Πόσες φορές δεν νιώσαμε ενοχές επειδή είπαμε ή κάναμε κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με τις επιθυμίες κάποιου άλλου, π.χ., παιδιού, συντρόφου, γονιού;

ΔΕΝ είμαστε υπαίτιοι για τα συναισθήματα που προκαλούν οι πράξεις μας στους άλλους όταν μάλιστα αυτές οι πράξεις ευθυγραμμίζονται με τις αξίες μας και δεν στοχεύουν με κανένα τρόπο στο να βλάψουμε κάποιον. Αν αποφασίσω να χωρίσω επειδή θέλω μια σχέση βασισμένη στην αγάπη και την ειλικρίνεια, για παράδειγμα, το αν θα κλαίει και οδύρεται, αν θα θυμώσει ή οργιστεί ο/η σύντροφος δεν με καθιστά υπεύθυνο/η για τα συναισθήματά του. Ναι, σίγουρα δυσαρεστήθηκε και θα εκφράσει τα συναισθήματά του αλλά το πώς αποφασίζει κάποιος να αντιδράσει στις καταστάσεις είναι αποτέλεσμα των βιωμάτων του και των επιλογών του. Είναι δική του ευθύνη να χειριστεί τη συναισθηματική του κατάσταση. Πιστεύοντας εγώ πως με την απόφασή μου τον/την στεναχώρησα ή τον/την πλήγωσα δεν βοηθά κανένα. Αντίθετα, μάς κάνει να νιώθουμε ενοχές και παράλληλα οργή και θυμό για το “θύμα” της συμπεριφοράς μου. Οι ενοχές με τη σειρά τους δημιουργούν μια αίσθηση δικαστηρίου όπου κάποιος πρέπει να “τιμωρηθεί” για όσα προκάλεσε και να επανορθώσει πληρώνοντας κάποιο τίμημα με χρήματα, με φίμωση επιθυμιών, με ανοχή ανεπιθύμητων καταστάσεων. Η λίστα αποκατάστασης του “θύματος” δεν έχει τέλος. Έτσι, καταλήγουμε να είμαστε φυλακισμένοι στις απαιτήσεις των άλλων χωρίς ποτέ να τολμούμε να εκφραστούμε.

Το συμπέρασμα είναι πως ελευθερία σημαίνει να είμαστε ελεύθεροι από τις παγίδες που μας στήνει το ίδιο μας το μυαλό. Παγίδες φόβου και άγχους επειδή θέλω να συνδεθώ με τα εσωτερικά μου κίνητρα και να προσδώσω νόημα στη ζωή μου. Η προσωπική ελευθερία, ωστόσο, προϋποθέτει αυτογνωσία, υπομονή, επιμονή, προσεκτική καθοδήγηση στην εσωτερική διερεύνηση, θάρρος και φυσικά, αγάπη και αναγνώριση πως αξίζουμε να ζήσουμε ελεύθεροι!